Ekologiczny aspekt opakowań wytworzonych z papieru

Artykuł stanowi fragment pracy inżynierskiej Pani Natalii Bielskiej, nadesłanej na Konkurs prac dyplomowych o tematyce opakowaniowej (edycja 2016). Praca ta została wyróżniona przez Komisję Konkursową. Promotorem pracy jest Pani prof. dr hab. Małgorzata Lisińska-Kuśnierz, kierownik Katedry Opakowalnictwa Towarów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
​

inż. Natalia Bielska

Na przestrzeni ostatnich lat dostrzeżono potrzebę poszukiwania materiałów opakowaniowych i opakowań, które w jak najmniejszym stopniu negatywnie oddziałują na otoczenie. Zjawisko to jest spowodowane wzrostem świadomości i wrażliwości ludzi na kwestie środowiskowe, co sprawia, że nie sprzeciwiają się oni nowo wprowadzanym regulacjom i wymogom w zakresie ochrony otaczającego nas świata, lecz chętnie je przyjmują i starają się stosować w praktyce [1]. Na podstawie rezultatów badania przeprowadzonego przez Światową Organizację Opakowań (WPO) można stwierdzić, iż nadal spory odsetek ludności świata rzadko wyraża zaniepokojenie wpływem swoich nawyków konsumpcyjnych na środowisko, ale nie brakuje też tych, którzy zwracają uwagę na te z opakowań, które pomogą im urzeczywistnić tak popularne dziś hasła o byciu pro-eko [2].
Wzrost świadomości ekologicznej sprawia, że przedsiębiorstwa traktują odpowiedzialność środowiskową jako jeden z najistotniejszych elementów swojego wizerunku. Stosują się do przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska i zarządzają firmami zgodnie z założeniami koncepcji zrównoważonego rozwoju. Jego podstawowe założenia znajdują odzwierciedlenie i rozszerzenie w dwóch głównych modelach procesowego zarządzania środowiskowego, do których zaliczyć należy model systemu EMAS oraz przede wszystkim normę ISO 14001 [3]. O zrównoważonym rozwoju europejskiego przemysłu papieru i tektury traktuje najnowszy raport Konfederacji Europejskiego Przemysłu Papierniczego (CEPI). Zawiera on dane o produkcji, konsumpcji oraz o handlu papierem i tekturą, a także informacje, które świadczą o tym, iż producenci papieru przykładają ogromną wagę do tego, by obszary takie jak produkcja energii, zużycie wody i recykling spełniały wszelkie standardy środowiska. Należy najpierw podkreślić to, iż przemysł papierniczy w ciągu ostatnich lat stał się bardziej samowystarczalny oraz przyjazny środowisku pod względem produkcji energii. Szacuje się, iż ok. 95,3% prądu elektrycznego wykorzystywanego w procesach produkcji wytwarzanego jest w papierniach, zaś zużycie energii (która aż w 56% pozyskiwana jest ze spalania biomasy) w przedsiębiorstwach produkujących papier i tekturę spadło w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2012 o 4,7% [4].

Warto wspomnieć, iż surowcem naturalnym i jednocześnie odnawialnym, który wykorzystuje się do produkcji papieru, jest drewno, a dokładnie 1/6 jego ogólnoświatowego pozysku. Przemysł papierniczy dokłada więc wszelkich możliwych starań, by chronić i równocześnie rozwijać swoją bazę surowcową, czyli lasy. Efektem tych działań jest wprowadzenie zasady tzw. podtrzymywanego cyklu papierniczego. Polega on na bilansowaniu zużywania drzew i ich naturalnego przyrostu, a także na ograniczaniu stopnia zużycia w produkcji papieru surowców nieodnawialnych. W myśl tej zasady dochodzi m.in. do zakładania plantacji drzew szybkorosnących, z których pochodzi blisko 30% ogólnej ilości papierniczych mas włóknistych [5]. Poza tym, drewno wykorzystywane do produkcji papieru w Europie pozyskiwane jest z cięć sanitarnych i pielęgnacyjnych oraz z lasów, gdzie prowadzi się zrównoważoną gospodarkę leśną. Należy nadmienić, iż w miejsce wycinanych drzew sadzi się nowe, a ich liczba jest o ponad 1/3 większa niż wyciętych. Nie dziwi więc fakt, że powierzchnia europejskich lasów wzrasta każdego roku o ok. 6,5 tys. km2.
Jak podaje WPO, obecnie papier jest najczęściej recyklingowanym produktem na świecie. W krajach wysoko rozwiniętych poziom jego recyklingu wynosi ponad 60%, co w porównaniu ze stopniem odzysku tworzyw sztucznych (około 7%) czy metalu (36%) stanowi wręcz oszałamiający wynik [6]. Według statystyk CEPI w krajach członkowskich w 2014 r. konsumpcja pochłonęła 77,1 mln ton, recyklingowi poddano ponad 47,5 mln ton papieru, podczas gdy wyprodukowano go blisko 91,1 mln ton [4]. Mając na uwadze dobro naszej planety można by się pokusić o stwierdzenie, iż lepiej wykorzystywać w produkcji papieru makulaturę niż włókna pochodzące bezpośrednio z roztwarzania drewna. Nie będzie ono jednak do końca prawdziwe. Makulatura jest doskonale ekologicznym surowcem, którego maksymalna liczba cykli przerobu waha się między 6 a 8. Jest to spowodowane tym, że w procesie kilkukrotnego recyklingu włókna papieru ulegają osłabieniu nawet do tego stopnia, iż praktycznie znikają z obiegu. Dlatego nie da się całkowicie zastąpić mas pierwotnych papierem z odzysku. Ponadto zachowanie zrównoważonego rozwoju branży papierniczej wymaga wytwarzania papieru zarówno z drewna, jak i z makulatury [6]. Stosuje się ją do produkcji opakowań niestykających się bezpośrednio z artykułami kosmetycznymi czy spożywczymi, takich jak papiery gazetowe, toaletowe czy koperty. Ważne, by nie była powleczona asfaltem, aluminium, woskami czy parafiną. Jeśli chodzi o laminaty z udziałem tworzyw sztucznych, dopuszcza się powtórne przetwórstwo wytworów papierniczych z maksymalną zawartością polietylenu w granicach 3% [7].
Oprócz surowca drzewnego w produkcji papieru i tektury wykorzystuje się także wodę. Przemysł papierniczy wykorzystuje ogromne ilości wody, jednak większa jej część (ok. 92,3%) powraca do zbiorników w stanie czystszym niż przed jej wykorzystaniem. Według danych jedynie 7,7% pobieranej wody zostaje bezpowrotnie wchłonięta w procesach produkcyjnych [6].
Rozwój koncepcji ochrony środowiska nastąpił w dużej mierze pod wpływem działań organizacji konsumenckich i ekologicznych. To z ich inicjatywy wprowadzono limity emisji zanieczyszczeń oraz wysokie opłaty za ich przekraczanie. Może się zdarzyć, iż zakłady nadmiernie emitujące zanieczyszczenia zostaną zmuszone do przerwania produkcji z mocy prawa [8].
Koncepcja tzw. czystych technologii była jednym z rozwiązań, która pozwalała na usunięcie przyczyn emisji zanieczyszczeń. Jej głównym założeniem było stosowanie takich metod wytwarzania, które zminimalizowałyby powstawanie odpadów. Została ona rozszerzona i dziś jest elementem podejścia zwanego zasadą odpowiedzialności za cały cykl życia produktu. Gotowy wyrób traktowany jest jako potencjalny odpad, co każe go przystosować do przetworzenia czy utylizacji już w fazie jego projektowania. W myśl tej koncepcji ogranicza się wprowadzanie do papieru związków chemicznych i materiałów, które mogłyby utrudnić lub nawet uniemożliwić ich powtórny przerób, jak np. toksycznych klejów, farb drukarskich zawierających metale ciężkie itp. [8].
Aby zidentyfikować potencjalne obciążenia środowiskowe, które generowane są już od momentu pozyskania surowca, służącego do produkcji wyrobu, aż do jego ostatecznego zlikwidowania, stosuje się środowiskową ocenę cyklu życia LCA (Life Cycle Assesment).
Metoda ta oprócz identyfikacji zagrożeń pozwala na ich oszacowanie, a także na zdefiniowanie dostępnych opcji ich zmniejszenia [9]. Do tego służy m.in. wykorzystanie w ocenie wskaźnika, którego nazwa to ślad węglowy. Określa on całkowitą ilość wyemitowanych gazów cieplarnianych podczas całego cyklu życia opakowania [10]. Wyraża się go w tonach lub kilogramach CO2. Wystarczy wspomnieć, iż w porównaniu z innymi materiałami ślad węglowy papieru jest stosunkowo niewielki. Wynosi on 1,01037 kg na kilogram materiału opakowaniowego, podczas gdy dla aluminium – aż 11,9201 kg [11].
By podkreślić znaczenie ekologicznego aspektu opakowań z papieru, Unia Europejska wyróżnia je poprzez certyfikację znakiem przyjazne dla środowiska tych wyrobów papierowych, które nie stwarzają zagrożenia ekologicznego. Przy ich ocenie bierze się pod uwagę kryteria [12]:
- materiałochłonność i energochłonność produkcji wyrobu,
- obciążenie środowiska podczas procesu produkcji oraz użytkowania oraz
- możliwość utylizacji.
Reasumując – aby opakowanie z papieru i tektury mogło zasłużyć na miano opakowania ekologicznego, istotne jest, by [13]:
- zostało wytworzone z materiału o odpowiednio wysokiej jakości, pozyskiwanym zgodnie z systemem racjonalnego zarządzania i odtwarzania surowca drzewnego lub pochodzącym z odzysku,
- proces przetwórstwa surowca na gotowy wyrób miał minimalny wpływ na powstawanie
odpadów i by w produkcji opakowania stosowano ekologiczne środki pomocnicze,
- było produkowane zgodnie z Najlepszymi Dostępnymi Technikami, które zapewnią jak najwyższą efektywność energetyczną, a równocześnie najniższą emisję szkodliwych substancji do gleby, wody czy powietrza,
- było użytkowane zgodnie z jego przeznaczeniem,
- po zużyciu zostało poddane recyklingowi, bądź kompostowaniu czy spalaniu z odzyskiem energii.


BIBLIOGRAFIA
[1] Żubrzak M., Papier i tektura z odzysku a opakowania, „Przegląd Papierniczy” 2015, nr 3, s. 62-65.
[2] www.worldpackaging.org (Market Statistics and Future Trends in Global Packaging, odczyt 16. 12. 2015 r.)
[3]  PN-EN ISO 14001:2005. Systemy zarządzania środowiskowego. Wymagania i wytyczne stosowania.
[4]  www.cepi.org (Production of paper and board in Europe, odczyt 16. 12. 2015 r.)
[5]  Przybysz K., Przybysz P., Rozwój koncepcji ochrony środowiska w przemyśle papierniczym, „Przegląd Papierniczy” 2010, nr 11, s. 615-619.
[6] Szwarc M., Przemysł papierniczy – fakty i mity, „Przegląd Papierniczy” 2011, nr 5, s. 282-283.
[7] Lisińska-Kuśnierz M., Ucherek M., Współczesne opakowania, Wydawnictwo Naukowe PTTŻ, Kraków 2003.
[8] Przybysz K., Przybysz P., Rozwój koncepcji ochrony środowiska w przemyśle papierniczym, „Przegląd Papierniczy” 2010, nr 11, s. 615-619.
[9] Godlewska K., Wybrane aspekty cyklu życia papieru, „Przegląd Papierniczy” 2009, nr 12, s. 653-654.
[10] Ganczewski G., Żakowska, H., Ocena cyklu życia oraz ślad węglowy dla opakowań, „Problemy Jakości” 2012, nr 7-8, s. 57-60.
[11] Żakowska H., Nowe kierunki produkcji opakowań, „Przemysł Spożywczy” 2012, s. 44-47.
[12] Przybysz K., Przybysz P., Rozwój koncepcji ochrony środowiska w przemyśle papierniczym, „Przegląd Papierniczy” 2010, nr 11, s. 615-619.
[13] Fornalski Z., Opakowania z papieru i tektury – opakowaniami ekologicznymi, „Przegląd Papierniczy” 2009, nr 4, s. 225-226.