Ekoprojektowanie opakowań - czemu to takie ważne?

Opakowania nadające się do recyklingu to już nie tylko wyznacznik wskazujący na odpowiedzialność producenta za produkt, ale też nie lada wyzwanie innowacyjne. 
Ekoprojektowanie (ang. ecodesign) to włączenie aspektów środowiskowych do projektowania i rozwoju wyrobu. Ekoprojektowanie opakowań dotyczy całego cyklu życia opakowania, tj. wydobycia surowców, produkcji, dystrybucji, użytkowania, zbierania i recyklingu . Z punktu widzenia europejskiej strategii dotyczącej tworzyw sztucznych, wyższych opłat związanych z wdrażaniem nowego kształtu ROP (rozszerzonej odpowiedzialności producenta), nowego planu działania UE dot. gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy oraz rosnących celów recyklingu - w najbliższej przyszłości towłaśnie przydatność opakowań do recyklingu oraz możliwośćzamknięcia obiegu poprzez użycie materiału z recyklingu do produkcji nowych opakowań będzie stanowić konkurencyjność wyboru danego produktu przez konsumenta. Dla tworzyw sztucznych Europa wyznaczyła cel - 100% opakowań ma być przydatnych do recyklingu materiałowego. Recykling ma stać się także opłacalny dla przedsiębiorstw. Rozwiązaniem tego ma być nadchodzą legislacja, unijna jak i krajowa, inwestycyjne na większe i nowoczesne zakłady recyklingu, a także i być może przede wszystkim, znormalizowany system selektywnej zbiórki i sortowania odpadów na terenie całej UE.
Opakowania to nie tylko tworzywa sztuczne, choć jest to najbardziej powszechny materiał dla produktów FMCG (na opakowania jednostkowe). Materiałem dominującym w opakowaniach zbiorczych i będących w obrocie B2B jest karton. 
W Polsce na rynek wprowadza się ponad niecałe 6 milionów ton opakowań, z czego tworzyw jest zaledwie nieco ponad milion ton, a opakowania jednostkowe B2C stanowią z tego około 12% wszystkich wprowadzonych. Tonażowo jest to niewiele, ale to w tę stronę są dziś zwrócone wszystkie oczy.

---

Jak ocenić recyklingowalność?
Wymagania wobec opakowań wynikają z dyrektywy 94/62/WE i ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. To, jakie opakowania spełniają kryteria „recyklingowalności” jest uzależnione od wielu czynników. Sam potencjał opakowania do poddania go recyklingowi jest niewystarczający. Zadając sobie pytanie czy moje opakowanie jest stworzone zgodnie z zasadami ecodesignu, patrzmy z perspektywy recyklera, tzn. aby recykler przyjął odpad to nasze opakowanie:

• musi prezentować dodatnią wartość rynkową produktu z recyklingu;
• musi istnieć zapotrzebowanie na rynku na produkt z recyklingu;
• produkt powstały z recyklingu musi być dobrej jakości;
• materiał musi być „masowy”, powszechnie występujący.

Norma PN-EN 13430 dotycząca przydatności opakowania do recyklingu materiałowego wspomina następujące warunki: zorganizowany, powszechny system zbiórki danego odpadu opakowaniowego, funkcjonowanie „przemysłowych zdolności recyklingu” oraz niestosowanie wyraźnych utrudnień w recyklingu danego opakowania. Cały proces musi być jeszcze efektywny ekonomicznie.

Co obecnie poddajemy recyklingowi? 
Kluczowe dla recyklingu opakowań są 4 następujące czynniki:

1. dobry projekt opakowania;
2. segregacja: konsument wie jak i gdzie powinno trafić opakowanie;
3. technologiczne możliwości wysortowania odpadu w sortowni;
4. funkcjonujące i znane technologie do prowadzenia recyklingu.

Plastik 
Dobra praktyka projektowania radzi, że aby tworzywa mogły cyrkulować konieczne jest stosowanie np. opakowań monomateriałowych. Wszystkie dodatkowe elementy będące pomocniczymi środkami opakowaniowymi powinny być wytworzone z kompatybilnych polimerów i materiałów. 
Powszechny recykling dla tworzyw odbywa się dla poniższych materiałów:

• Jednorodne, transparentne opakowania PET na napoje w kolorach: bezbarwny, zielony, niebieski, bez warstw barierowych;
• Opakowania sztywne z HDPE,PP, PSbez barier, w kolorach innych niż czarny;
• Folie bezbarwne powyżej formatu około A4 z PE lub z małą ilością zadruku.

Niekorzystnym jest zjawisko zastępowania opakowań z HDPE na chemię domową i kosmetyki opakowaniami z PET, ponieważ są one słabo lub wcale zbywalne.
Wielowarstwowe opakowania z różnych tworzyw sztucznych, nieprzydatne do recyklingu to poliolefiny z tworzywami niekompatybilnymi, np. PVC, PET, PS. Niekorzystnym układem jest np. układ PET/PE, PA/PE.
Równie istotna jest wielkość opakowań. Elementy o rozmiarze poniżej 2-6 cm są zupełnie poniżej granicy możliwości wyłapania na sorterach w sortowni. Dlatego pamiętajmy, aby nakrętki pozostawiać na zgniecionych pustych butelkach (lubzbierać osobno na akcje charytatywne). 
Opakowania nieprzydatne do recyklingu z tworzyw sztucznych trafią do odzysku energetycznego. 

Szkło
Dla tego materiału najważniejszą cechą jest kolor i przezroczystość. Przetwarzamy opakowania bezbarwne, zielone i brązowe. Opakowania w kolorze niebieskim, mlecznobiałym czy trwale pokryte grubą warstwą lakieru na całej powierzchni są problematyczne jeśli chodzi o ich recykling. Natomiast opakowania ceramiczne – to są opakowania szkodliwe dla recyklingu szkła, nagminnie wyrzucane razem ze szkłem znacząco obniżają jakość stłuczki szklanej. 

Papier
Opakowania papierowe są generalnie powszechnie przetwarzane. Pamiętać należy jednak, że wszystkie powłoki hydrofobowe będą w pewien sposób wpływać negatywnie na recykling. Lakier UV, metaliza na opakowaniu nie jest akceptowana przez wiele papierni na wejściu do procesu, tak jak czarne czy czerwone opakowania barwione w masie. 

Metale
Opakowania metalowe są dość wdzięcznym materiałem do recyklingu. Problem pojawia się kiedy elementy aluminiowe są zbyt małe, aby je wyłapać podczas procesu sortowania (bariera kilku cm). Metale ferromagnetyczne natomiast będą wyłapywane na elektromagnesach i powinny zostać prawidłowo odseparowane od pozostałych odpadów i następnie poddane recyklingowi. Większość farb i lakierów nie przeszkadza podczas recyklingu puszki aluminiowej, czego już nie można powiedzieć o warstwach cyny w puszkach stalowych. ​

Rysunek 1 Rodzaje opakowań ze wskazaniem na liczbę ponownego wykorzystania materiału do recyklingu, źródło: własne

Przy ocenie przydatności opakowań do recyklingu należy brać pod uwagę wszystkie elementy zdobnicze i pomocnicze. Żaden z elementów nie może zostać pominięty. Etykiety powinny być przymocowane punktowo przy użyciu niedużej ilością kleju i pokrywać ok. ¼ powierzchni opakowania (maksymalna wielkość etykiety nie może przekroczyć 2/3 opakowania). 
Niestety, należy pamiętam o wciąż istniejących wyzwaniach w temacie ekoprojektowania. Za przykłady można podać: 

1. Brak legalnej definicji przydatności do recyklingu;
2. Ograniczenia technologiczne – trudno o jednoznaczne, powtarzalne kryteria;
3. Prostszymi i zunifikowanymi opakowaniami trudniej konkurować „na półce” z kolorowymi, krzykliwymi wielomateriałowymi opakowaniami;
4. Konkurencyjność producentów o dobrej jakości regranulaty. 

Aspekty bezpieczeństwa są bardzo ważnym argumentem, podnoszonym przy dyskusjach dotyczących ograniczeń recyklingu materiałowego. Kontrolowanie dostaw, nowoczesny recykling, stosowanie wysokich standardów produkcji, systematyczne badania produktu i odpowiednie atesty – pozwalają wprowadzać na rynek opakowania (i produkty) bezpieczne dla konsumenta. 
Podsumowując, ekoprojektowanie opakowań wcale nie musioznaczać rezygnacji z ciekawych, ładnych i konkurencyjnych opakowań na produkty. Zachęcamy jednak postawić pierwszy krok i mieć na uwadze:

1. Stosowanie minimalnej ilości materiału na opakowanie jednostkowe oraz stosowanie minimalnej ilości opakowań (unikanie opakowań nadmiernych i problematycznych);
2. Dobór materiału- korzystajmy ze zrównoważonych i nadających się do recyklingu materiałów, uwzględniajmy surowiec z procesu recyklingu;
3. Dobór materiałów jeżeli chcemy je połączyć- unikajmy trwałych połączeń z różnych materiałów i polimerów;
4. Optymalny kształt opakowania- możliwość maksymalnego opróżnienia opakowania oraz jego transport;
5. Dekorację opakowania- ale niech zdobienie nie utrudnia recyklingu- zwracajmy uwagę na używane kolory i barwniki;
6. Nie stosujmy składników szkodliwych, toksycznych, niebezpiecznych;
7. Stosujmy opakowania zwrotne.

Samodzielna ocena przydatności do recyklingu nie jest łatwa, ze względu na wiele niejasności czy jak i brak regulacji prawnych, jednak Rekopol posiada staż w tym zakresie prowadząc działania doradcze i przeprowadzając oceny opakowań. 
Zapraszamy do współpracy w zakresie zleceń opinii, szkoleń wewnętrznych z ecodesign, doradztwa opakowaniowego. 
Rekopol jest współautorem podręcznika w zakresie ecodesignu. Zachęcamy do kontaktu!

Kontakt: Marta Krawczyk, [email protected]