Kompostowalna alternatywa dla opakowań nierecyklingowalnych

​Uporządkujmy najpierw kilka pojęć. Co to jest recykling. Recykling odpadów opakowaniowych to wg. definicji system czynności i procesów, który pozwala po właściwej selekcji na takie ich przetworzenie, aby nadawały się do ponownego wykorzystania. Pozwala on z jednej strony zmniejszać ilości odpadów wyrzucanych wciąż jeszcze na wysypiska, z drugiej natomiast oszczędzić ilości nowych surowców potrzebnych do produkcji, których zasoby są coraz bardziej ograniczone.
Recykling możemy podzielić na kilka rodzajów, wśród których najbardziej popularne są:

• recykling materiałowy (mechaniczny) polegający na ponownym przetwarzaniu odpadów w produkt o wartości użytkowej, z którego wytwarzany jest wyrób finalny lub wyrób z udziałem surowca wtórnego.
• recykling organiczny (obróbka tlenowa) w trakcie którego odpady ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikro organizmów (bakterie, grzyby) przy sprzyjającej temu procesowi temperaturze i wilgotności. Najpopularniejszą formą recyklingu organicznego jest kompostowanie
• recykling termiczny kiedy poprzez spalanie odpadów pozyskujemy  energię
• recykling chemiczny, gdzie odpady przetwarzane są materiały o innych właściwościach fizyko-chemicznych
• recykling surowcowy, polegający na przetworzeniu odpadów do postaci surowca, z którego zostały wytworzone. 

Najbardziej rozpowszechnionym sposobem recyklingu aktualnie jest recykling materiałowy (mechaniczny). O ile w jego trakcie ponowne przetworzenie i wykorzystanie odpadów z papieru i tektury, szkła czy metalu jest prostsze, o tyle wykorzystywanie ponowne odpadów opakowań z tworzyw sztucznych tzw. plastiku (wyprodukowanych generalnie z ropy naftowej) i otrzymanie z nich możliwego do ponownego wykorzystania regranulatu jest bardziej złożone.
Opakowania z grubych sztywnych tworzyw sztucznych mają bardziej „jednorodną” chemicznie strukturę i są łatwiejsze do regranulacji. Te regranulaty łatwiej jest też dodać przy produkcji nowego opakowania zagospodarowując w ten sposób odpad i oszczędzając surowce. Otrzymuje się w ten sposób bardziej ekologiczne, bo zagospodarowujące te odpady nowe opakowanie. Sprawa bardziej komplikuje się przy opakowaniach elastycznych jakimi są najczęściej opakowania foliowe. W absolutnej swojej większości opakowania te wykonane są poprzez połączenie ze sobą dwóch lub więcej warstw różnych materiałów. Bardzo ważną cechą laminatów jest fakt, że w jednym materiale sumują się właściwości poszczególnych ich warstw – właściwości barierowe, mechaniczne, wizualne, siły zgrzewu. I stąd ich powszechność.

---

W pewnym uogólnieniu można przyjąć, że najczęściej spotykane na rynku laminaty z folii z tworzyw sztucznych mają po zewnętrznej stronie folie BOPP lub PET dające stabilność całego opakowania, barierowość na wilgoć lub tlen, dobry wygląd. Po wewnętrznej stronie natomiast folie PE lub CAST PP dające dobrą siłę zgrzewu, szczelność całego opakowania, barierowość na wilgoć lub tlen i odporność opakowania na rozdarcia. Dla osiągnięcia barierowości na promienie UV (światło) można na wewnętrzną warstwę użyć folię metalizowaną (stroną Al do wewnątrz laminatu) lub zastosować dodatkowo jeszcze jedną warstwę, warstwę środkową złożoną z folii aluminiowej. Czasami w takim laminacie jako jedna z warstw wykorzystany może być również papier.
Jeżeli folie tworzące poszczególne warstwy laminatu pochodzą z podobnej „chemicznej gałęzi” tworzyw sztucznych będą nadawały się do regranulacji. Bardzo często jednak dla uzyskania lepszych właściwości całego laminatu folie te mają bardzo różne właściwości i nie nadają się do regranulacji. I takie laminaty albo musimy zastąpić innymi, które nie tracąc na właściwościach będą nadawały się do recyklingu, albo zastąpić je laminatami kompostowalnymi, które będą mogły podlegać recyklingowi organicznemu (kompostowaniu). Jeżeli nie będzie możliwości zastąpienia takiego nierecyklingowalnego laminatu alternatywą można będzie co najwyżej go spalić, czyli poddać recyklingowi termicznemu. Na razie jednak, bardzo często trafi on jeszcze niestety na wysypisko.
W zapleczach badawczych wielu producentów folii trwają poszukiwania takich rozwiązań, które pozwoliły by zastąpić w laminach głównie bardzo cienkie folie PET. Mogły by to być folie BOPP o większej barierowości na przenikanie tlenu, czy folie PE o większej stabilności wymiarów i wyższej temperaturze zgrzewu, które wraz z PE z dodatkiem EVOH mogły by stworzyć nadający się do recyklingu laminat zastępujący strukturę PET/PE. Na rezultaty musimy chyba jeszcze jednak trochę poczekać.
W grupie tworzyw sztucznych są materiały tworzące tam podgrupę bio-tworzyw. Są to też tworzywa sztuczne, ale wyprodukowane z surowców odnawialnych. Gdy zaistnieją sprzyjające warunki materiały te ulegają procesowi biodegradacji. Aby ten proces mógł się rozpocząć muszą się one znaleźć w środowisku, gdzie będą mikro organizmy (bakterie grzyby), musi być też odpowiednia temperatura i wilgotność. Ten sam papier przechowywany w odpowiedniej temperaturze i wilgotności może stać na półkach archiwów kilkaset lat. Ale gdy znajdzie się w hałdzie śmieci zamieni się w brązowy proszek (kompost) po 5-6 tygodniach. Ulega biodegradacji na skutek sprzyjających temu procesowi warunków.
I tutaj musimy umieć rozróżniać znaczenie określeń oznaczających materiały biodegradowalne i kompostowalne.
W ekologicznych materiałach opakowaniowych zawarta jest jakaś ilość przetworzonego surowca wyjściowego, z którego zostały wyprodukowane (celuloza, kukurydza, ziemniaki). Oprócz tego mogą znajdować się też w nich różne substancje chemiczne, które w procesie produkcyjnym przez ten materiał zostały „zaciągnięte”. W niektórych może też być zawarta para wodna (papier, tektura/karton, folie celulozowe). Gdy po kilku tygodniach taki bio-odpad ulegnie całkowicie biodegradacji sprawdza się, jaka w otrzymanym kompoście jest zawartość substancji chemicznych czy innych nierozłożonych do końca cząstek. Jeżeli mieści się ona w granicach narzuconych odpowiednią europejską normą możemy przyjąć, że taki materiał jest kompostowalny. Można go wyrzucić do brązowego kubła na odpady lub przydomowego kompostownika. Potwierdzone to może zostać odpowiednim certyfikatem (Din Certco, TUV Austria). Jeżeli tej „chemii” jest zbyt dużo, materiał ten uznany zostanie jako „tylko” biodegradowalny, nie nadający się do kompostowania.
Gdy zestawimy teraz te informacje zauważymy, że nie nadające się do recyklingu materiałowego (mechanicznego) laminaty z folii plastikowych zastąpić możemy laminatami nadającymi się do kompostowania. Na zewnętrzną warstwę takiego laminatu można zastosować przezroczystą kompostowalną folię celulozową NatureFlex. Zapewnia ona stabilność całego opakowania, dobrą barierowość (zwłaszcza na przenikanie tlenu / gazów / zapachów), a poprzez rewersowy zadruk bardzo dobry efekt wizualny końcowego materiału. Na wewnętrzną warstwę laminatu kompostowalnego jest już do wykorzystania kilka folii. Dobór jednej z nich zależny jest od wymaganych właściwości jakie stawiane są przed materiałem końcowym. Zastosować tutaj możemy folie: NatureFlex, Tipa, BioPBS, PBSA, PBS, PLA, MaterBi, Biome, Ecovio, Ecoflex. Folie te, podobnie jak w laminatach z tworzyw sztucznych PE i CAST PP, zapewniają odporność na rozdarcie całego opakowania (zwłaszcza przy opakowaniach większych wagowo). Dają też dobrą siłę zgrzewu zapewniającą wysoką jego szczelność. Umożliwiają zastosowanie takich gotowych wielowarstwowych materiałów nie tylko na pionowych czy poziomych maszynach pakujących czy owijających, w tym również z wykorzystaniem technologii MAP czy pakowania próżniowego, ale również do wyprodukowania różnego rodzaju gotowych woreczków, w tym również typu doy-pack z wgrzaną struną umożliwiającą ułatwione wielokrotne otwieranie i zamykanie opakowań. W razie potrzeby zastosowania bariery na promienie UV jako warstwę środkową wykorzystać można kompostowalną folię metalizowaną. Z kompostowalnych laminatów wykonane mogą też być wieczka przygrzewane do pojemników termoformowanych lub wtryskiwanych z kompostowalnych granulatów.
Przyjrzyjmy się kilku przykładom, gdzie nie nadające się do recyklingu mechanicznego opakowania zastąpić możemy materiałami, które poddać można recyklingowi organicznemu (kompostowaniu czy biodegradacji).

- niewielkie owijki do cukierków, kopertki do saszetek z herbatą

- kapsułki do kawy z barierową przykrywką

- etykietki do owoców

- biodegradowalne w ściekach opakowania wyrobów sanitarnych (tampony)

- barierowe laminaty (triplexy) do kawy i wielu innych artykułów (doy-pack’i ze struną)

- laminaty PA/PE pozwalające pakować różne wyroby w próżni

- laminaty papieru z plastikiem

- opakowania stosowane w cateringu i gastronomii (często zabrudzone resztkami żywności)

- wysokobarierowe opakowania do ziół, przypraw i herbat

- opakowania do zbiórki odpadów spożywczych i bioodpadów

- naturalne opakowania do naturalnej żywności

Wszystkie pokazane na powyższych zdjęciach opakowania to realne, istniejące na rynku rozwiązania. Wszystkie nadają się do recyklingu organicznego. Tak więc stosowanie opakowań kompostowalnych winno być uzupełnieniem dotychczasowej polityki przyjętej przez producentów i handel w zakresie wykorzystywania opakowań. Powyższe przykłady potwierdzają, że mogą one stanowić alternatywę w tych przypadkach, gdy wydaje się, że nie mamy rozwiązania.
Reasumując, zupełnie niesłuszną jest więc nagonka na plastiki. Plastiki muszą zostać. Plastików często nie da się zastąpić czymś innym. Musimy się natomiast nauczyć racjonalnie nimi gospodarować. Używać ponownie wszędzie, gdzie tylko się da, a po wykorzystaniu poddać je recyklingowi. Natomiast tam, gdzie nie jest to możliwe stosować opakowania biodegradowalne czy wręcz kompostowalne. Ponowne zagospodarowanie odpadów dzięki recyklingowi mechanicznemu czy uruchomienie recyklingu organicznego czyli biodegradacji i kompostowania pozwoli osiągnąć założone cele, czyli „zero waste”.
Prawie 80% odpadów komunalnych wciąż jeszcze trafia na wysypiska. Jeżeli są to odpady plastikowe, które nie zostały poddane recyklingowi lub spalone, powiększają one hałdy śmieci. Jeżeli będą to odpady materiałów ekologicznych (kompostowalnych) wyprodukowanych z surowców odnawialnych po kilku tygodniach zamieniają się w brązowy proszek (kompost) i ta hałda nie będzie rosła.
Dobrze by było, gdyby jeszcze do tego decydenci na szczeblu tak europejskim jaki w poszczególnych krajach zróżnicowali tak opłaty recyklingowe, aby preferowały odpady, które są łatwiejsze w zagospodarowaniu, które można poddać recyklingowi mechanicznemu lub organicznemu.
Nie walczmy więc z plastikami. Uczmy się jak je produkować i tak konstruować ich skład i strukturę, aby nadawały się do recyklingu mechanicznego pozwalającego powtórnie je wykorzystać. Uczmy się racjonalnie nimi gospodarować. A tam, gdzie recykling mechaniczny nie jest możliwy, stosujmy opakowania kompostowalne. W ten sposób będziemy realizować zasady Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (Circular Economy) i osiągniemy cel „Zero waste”.

Andrzej Kornacki
                                                          [email protected]

Słowa kluczowe:  opakowania biodegradowalne, opakowania kompostowalne, folie biodegradowalne, folie kompostowalne, folie ekologiczne,  biolaminaty, bioplastiki, kompostowanie opakowań, recykling opakowań foliowych, recykling mechaniczny opakowań, recykling organiczny opakowań, opakowania foliowe w Gospodarce o Obiegu Zamkniętym, Gospodarka o Obiegu Zamkniętym, GOZ.  ​