Polityka potrzebuje nowego zrozumienia gospodarki o obiegu zamkniętym

Zbliża się październik 2021 r., a nadal dużo niewiadomych dotyczących krajowych regulacji dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym.
Czy czeka nas zmiana paradygmatu w kwestii gospodarki o obiegu zamkniętym z dotychczasowego nastawienia ukierunkowanych na realizację poziomów recyklingu na zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów oraz maksymalne wykorzystanie surowców zawartych w odpadach.


Wywiad z Konradem Nowakowskim - Prezesem Polskiej Izby Odzysku i Recyklingu Opakowań oraz członkiem Rady Polskiej Izby Opakowań

Redakcja: Wskazanym rozwiązaniem łączących wszystkich interesariuszy byłoby utworzenie Grupy roboczej przy Ministerstwie Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwie Rozwoju i Technologii ministerialnego gabinetu ds. wdrażania Zielonego Ładu i GOZ. Jakie są oczekiwania od Grupy Roboczej?
Konrad Nowakowski: Główne postulaty, jakie stawiają przedsiębiorcy czy NGO powstały z doświadczeń ostatnich kilku lat. Obecnie, wydaje się iż,  nie udało się jeszcze w pełni uchwycić potencjału zasady gospodarki o obiegu zamkniętym . Są prowadzone różne prace, pojawiają się odmienne propozycje i koncepcje i widać, że w tej sprawie coś się dzieje. Musi to jednak znaleźć odzwierciedlenie w przemyślanej, spójnej i długofalowej legislacji uwzględniającej ograniczenia, ale jednak ambitnej i realnej do wdrożenia. 

---

Redakcja: Dlaczego?
Konrad Nowakowski: W ministerstwach jest podział zadań i kompetencji. A nie ma obecnie kompleksowej grupy roboczej odpowiedzialnej za gospodarkę o obiegu zamkniętym. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zajmuje się kwestiami dotyczącymi odpadów i recyklingu, Ministerstwo Rozwoju i Technologii koncentruje się na polityce surowcowej oraz rozwoju gospodarczym, gospodarka o obiegu zamkniętym znajduje się pomiędzy. Dlatego wskazane jest uregulowanie odpowiedzialności za gospodarkę o obiegu zamkniętym. Złożoność tematu dodatkowo podkreśla iż GOZ dotyczy również administracji samorządowej oraz wielu przedsiębiorców oraz całego społeczeństwa z szczególną rolą ich przedstawicieli w formule NGO. 
Zielony Ład oraz GOZ w UE to przekrojowe zadanie dla Nas wszystkich. To droga Europy do neutralności klimatycznej Nie da się tego osiągnąć bez szerokiej współpracy i uwzględnienia różnych punktów widzenia interesariuszy. Dotyczy to wielu obszarów: gospodarki, transportu, rolnictwa, mieszkalnictwa, środowiska, finansów itp. Ten kompleksowy proces musi być również kontrolowany i prawidłowo rozliczany. Dlatego łączenie ich w centralnym punkcie przy Ministerstwach ma sens, ale jest również jest konieczne. Tylko współpraca umożliwi wydobycie całego potencjału gospodarki o obiegu zamkniętym tak aby był on właściwie transponowany do legislacji. Uważam iż nas na to nie stać, aby ryzykować popełnienie błędów zaniechując konsultacje umożliwiające określenie czy projekt jest ambitny, mierzalny, właściwie nadzorowany i w sposób adekwatny finansowany.

Redakcja: Wyjście z gospodarki liniowej i przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym już nie jest wyłącznie kwestią czysto środowiskową. Chodzi o przeprojektowanie całych łańcuchów wartości, o surowce, o zrównoważoną politykę produktową czy gospodarkę zasobooszczędną. Co musi się ogólnie zmienić, aby gospodarka o obiegu zamkniętym mogła szybko rozwinąć swój przyszły potencjał?
Konrad Nowakowski: Niezbędna jest zmiany paradygmatu, aby gospodarka o obiegu zamkniętym mogła w pełni rozwinąć swój przyszły potencjał. Cena wytworzenia jest obecnie dobrze znana. Jednak dopiero zaczynamy wprowadzać szerszą odpowiedzialność przedsiębiorcy za wytworzone odpady i koszty środowiskowe będą również bardzo widoczną pozycją. Przede wszystkim polityka, przedsiębiorcy oraz społeczeństwo muszą wdrożyć zasady, by nie konsumować już surowców, ale używać ich i utrzymywać w obiegu. To od dawna się dzieje w przypadku materiałów dla których recykling jest bardzo efektywny kosztowo, takich jak makulatura, odpady szklane lub złom metali . Dla opakowań wielomateriałowych system recyklingu budowany jest dopiero od 6 lat i też widać pozytywne zmiany. Gdzie wskaźniki recyklingu są bardzo wysokie, to także osiągają pożądane efekty dla gospodarki o obiegu zamkniętym, a mianowicie ochronę zasobów naturalnych i oszczędność energii w produkcji. Oba mają pozytywny wpływ na ochronę klimatu, co widać po ilości zaoszczędzonych ekwiwalentów CO2 . Niezmiernie ważne jest również nie koncentrowanie się na recyklingu a wdrażanie rozwiązań ograniczających ilość powstających odpadów, np. opakowania wielokrotnego użytku.
Niezależnie jak odczuwamy, że jesteśmy przygotowani do wdrażania GOZ to teraz musimy zrobić duży krok. To musi być nasz wspólny krok. Bo to również nasze wspólne wyzwanie. Dlatego współpraca oraz aktywniejsze myślenie o gospodarce o obiegu zamkniętym oraz systemowe wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym we wszystkich obszarach to cel na dziś. Dobre relacje pomiędzy interesariuszami i wspólna chęć wdrożenia GOZ dajeą ogromną szansę kompleksowej ochrony naszego klimatu i środowiska oraz skutecznego działania. 
Niezależnie jest również szansa na wdrażanie innowacji i rozwoju zielonych technologii co może wnieść istotny wkład w bardziej zrównoważoną, a tym samym bardziej odporną na kryzys gospodarkę. 
Podsumowując: aby spełnić cele klimatyczne i nadal mieć równe szanse w rozwoju gospodarczym na tle innych państw potrzebujemy efektywnej gospodarki o obiegu zamkniętym.

Redakcja: Z Pana punktu widzenia, co musi się wydarzyć, aby przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym zakończyło się sukcesem?
Konrad Nowakowski: Nie chodzi o przerzucenie jakiegoś przełącznika. Tak było by najprościej ale to nie jest możliwe zarówno z uwagi na mechanizmy rynkowe jak i uwarunkowania społeczne. Jesteśmy w procesie transformacji, który należy dokładnie przemyśleć: jak może wyglądać ścieżka do celu i co ostatecznie nim ma być? Korzyści z recyklingu będą największe, gdy cały łańcuch wartości będzie oparty na zasadzie obiegu zamkniętego. Transformacja okrężna wymaga zupełnie nowego sposobu myślenia w najprawdziwszym tego słowa znaczeniu. Produkty w tym i opakowania powinny być projektowane i przetwarzane od samego początku w taki sposób, aby zawierały surowce pochodzące z recyklingu – i ostatecznie można je było poddać recyklingowi w znaczący sposób. Jeśli ten proces zmian ma się powieść ty wyłącznie wtedy gdy polityka, biznes, nauka i społeczeństwo będą działać razem.

Redakcja: Jaki wkład może i powinna wnieść nauka?
Konrad Nowakowski: Nauka może umożliwić wybranie racjonalnych innowacji do wdrożenia jak i je współtworzyć – dzięki własnym badaniom. Ponadto zawsze „nauka” powinna przejąć rolę neutralnego mediatora. Dzięki badaniom które przeprowadziłem z zakresu LCA (cykl życia produktu) zdecydowanie łatwiej wskazywać korzystne środowiskowo rozwiązania. 

Redakcja: Jako specjalista, który od wielu lat zajmuje się recyklingiem, czego chciałbyś na najbliższe lata?
Konrad Nowakowski: Podstawą jest aby wszyscy „aktorzy” zdawali sobie sprawę z wzajemnych powiązań, a w szczególności, jeśli chodzi o ochronę klimatu i zasobów. Mam nadzieję, że swoją pracą mogę się do tego przyczynić. Ponadto recykling surowców pilnie wymaga większej akceptacji użytkowników. Nie myślę w tym zakresie wyłącznie o konsumentach, ale również o przedsiębiorcach. Udało się wprowadzić kilka modeli biznesowych zamykających obiegi w ramach współpracy z Polską Izbą Odzysku i Recyklingu Opakowań. Chciałbym jednak wdrożyć wiele kolejnych rozwiązań dotyczących współpracy w całym łańcuchu wartości, które przyniosą korzyści wszystkim partnerom. I na koniec. Choć można powiedzieć iż powinno się od tego rozpocząć. Chciałbym bardziej holistycznego myślenia : musimy zacząć od projektowania produktów, aby w przyszłości produkty można było łatwiej naprawiać, urządzenia IT można było aktualizować, a szybko rotujące opakowania wykorzystywać wielokrotnie, a wszystkie można było poddać recyklingowi. 

Redakcja: Czy obecnie projektowany ROP (rozszerzona odpowiedzialność przedsiębiorcy) wpłynie na rzeczywiste podniesienie poziomów recyklingu?
Konrad Nowakowski:  Obecne projekty legislacji wymagają zarówno doprecyzowania jak i zmian dotyczących lepszego powiązania finansowania recyklingu z konkretnymi działaniami i ich efektami. Niezależnie jednak od skali zmian w przedstawionych projektach niepodważalnym efektem zmiany paradygmatu będzie znaczne zwiększenie stawek wnoszonych przez wprowadzających produkty w opakowaniach. Oczywiście dzisiaj mówimy o opakowaniach ale naturalną konsekwencją będą kolejne działania dotyczące innych grup produktów. Dzisiejszy projekt jeszcze nie daje pełnej odpowiedzi jak środki finansowe będą skorelowane z działaniami związanymi z odpadem, aż do jego recyklingu. Dlatego na rynku odbywa się w tym zakresie burzliwa dyskusja. Mechanizm rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest warunkiem niezbędnym dla osiągnięcia założeń GOZ w gospodarce odpadami opakowaniowymi. Obecny sposób realizacji obowiązków już jest niewystarczający. Skoro odchodzimy od celów recyklingu i przechodzimy na maksymalne wykorzystanie zasobów zawartych w odpadach z naciskiem na ich ograniczenie należy również zmienić system. Dlatego dzisiaj oprócz prac legislacyjnych każdy z przedsiębiorców powinien również spojrzeć krytycznie na swoje opakowania i zadać sobie pytanie. Co mogę zrobić aby wprowadzać mniej opakowań, a jak już żeby były one łatwiejsze do recyklingu? A kolejnym etapem będzie nawiązanie współpracy tak aby realnie rozpocząć działania przyczyniające się do zmniejszenia swojego wpływu na środowisko i wykorzystywać surowce wtórne w swoich procesach. ​